Madrigali I: Cremona, czyli Monteverdi na Actus Humanus

Claudio Monteverdi. Madrigali I:Cremona

Modele galeonów w Dworze Artusa; fot. I. Ramotowska

Actus Humanus, Dwór Artusa

12.12.2015

Claudio Menteverdi, Libro I: Madrigali a cinque voci; Libro II: Il secondo libro de madrigali a cinque voci; Libro III: Il terzo libro de magrigali a cinque voci

Wykonawcy: Les Arts Florissants: Miriam Allan, Maud Gnidzaz, Melodie Ruvio, Sean Clayton, Joao Fernandes, Paul Agnew – dyrygent i tenor

Madrygały to specyficzna forma artystyczna. Dla nas dzisiaj – przede wszystkim muzyczna. Ale ich proweniencja jest przecież czysto literacka – to po prostu wyrafinowana forma recytacji poezji dworskiej wykształcona i rozwinięta w okresie renesansu.
Claudio Monteverdi(1567–1643), jeden z najwybitniejszych kompozytorów wszech czasów, tworzył na przełomie epok renesansu i baroku. Choć uprawiał niemal wszystkie gatunki muzyczne, madrygały stanowiły jedną z jego ulubionych form. Komponował je już jako twórca bardzo młody, niespełna dwudziestoletni (Libro I powstała w 1587, kolejne – Libro II w1590, a III w 1592), w renesansowej, a właściwie manierystycznej formule, jeszcze w Cremonie. Wszystkie trzy pierwsze księgi to świadectwo rodzenia i rozwoju indywidualnego stylu kompozytora, jeszcze w formie czysto polifonicznej, wiernej tradycji prima practica. A jednak ewolucja, którą można dostrzec, świadczy o jego inwencji i wprowadzaniu do madrygału może nie nowinek, ale odstępstw od renesansowej zasady równouprawnienia głosów na rzecz ich stopniowego wyodrębnienia i przeciwstawianie sobie. A wszystko w celu osiągnięcia nowego rodzaju ekspresji – sugestywnego oddawania za pomocą muzyki prawdziwego wyrazu poezji.

Madrygał jest formą trudną i właściwie nieokreśloną. Muzyka podąża swobodnie z biegiem poetyckiej frazy, stąd też jego nieregularna struktura i bardzo niejednorodna forma muzyczna, w całości podporządkowana słowu i wyrażająca jego znaczenia. A całe mistrzostwo kompozytora to znalezienie muzycznego wyrazu dla poezji. Zdawałoby się więc, że bez rozumienia słów, podążanie za znaczeniem madrygału jest właściwie niemożliwe. A jednak! 

Kolejne owacje; fot. I. Ramotowska

To chyba oznaka mistrzostwa zarówno twórcy, kompozytora, jak i wykonawców, śpiewaków – że nawet nieznający włoskiego odbiorcy słuchali wyboru wczesnych madrygałów Monteverdiego jak zaczarowani. Grupa śpiewaków z zasłużonego i renomowanego zespołu Les Arts Florissants, pod przewodnictwem znanego tenora, ale też dyrygenta i zastępcy dyrektora muzycznego zespołu, Paula Agnew, osiągnęła w swojej interpretacji prawdziwe mistrzostwo. Wielogłosowy, czysty śpiew nie był prostą ilustracją poezji, której przecież większość widzów i tak nie była w stanie zrozumieć. Ale od czegóż wszystkie środki muzyczne! Śpiew o zróżnicowanej dynamice, przechodzący miejscami niemal w melorecytację, okrzyki, skandowanie fraz – wykonawcy potrafili oddać zawarte w utworze znaczenia i emocje w sposób tak sugestywny, że aż nieprawdopodobny. Z utworu na utwór jakby się „rozgrzewali”. A wraz z nimi słuchacze. Les Arst Florissants odmalowywali przed urzeczoną publicznością najbardziej karkołomne i kontrastowe uczucia. Nawet bez rozróżniania słów rozumieliśmy emocje – miłość, oczarowanie, pożądanie, ale też gniew, zazdrość, rozpacz, tęsknotę. Trudno był uwierzyć, że to możliwe.

Nic dziwnego, że usiłowaliśmy zatrzymać artystów jak najdłużej – oklaski, owacje, nakłanianie do kolejnych bisów. A potem smutek, kiedy trzeba było opuścić Dwór Artusa. Na pociechę dostaliśmy obietnicę, że to początek cyklu – wszystkich madrygałów Monteverdiego w Gdańsku. Trzymamy za słowo!